Αν και η ελληνική παρουσία στο Σουδάν χρονολογείται από τα μέσα
του 19ου αιώνα[1], μετά το 1890, ο αγώνας των Μεγάλων Δυνάμεων για επέκταση και έλεγχο ενός διαρκώς
αυξανόμενου ζωτικού χώρου στην αφρικανική ήπειρο εντείνεται με αποτέλεσμα
αρκετοί Έλληνες να κινηθούν προς το εσωτερικό. Έχοντας ως αφετηρία, κυρίως τις
ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου, ακολούθησαν την πορεία των βρετανικών
δυνάμεων προς το νότο, στην περιοχή του Σουδάν, που τότε βρισκόταν υπό
αιγυπτιακή διοίκηση. Ένας από τους πρωτοπόρους εκείνης της περιόδου ήταν και ο Ιωάννης
Κουτσουρίδης.
Ο Ιωάννης Κουτσουρίδης γεννήθηκε το 1869 στο Πλωμάρι της
Λέσβου (συγκεκριμένα στο χωριό Τρίγωνας) και μετά τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα
του, ο οποίος ήταν καπετάνιος και είχε δικό του καράβι με το οποίο ταξίδευε σε
όλη τη Μεσόγειο, αποφάσισε να φύγει για την Αίγυπτο. Στα τέλη του 19ου
αιώνα, ένας σημαντικός αριθμός των κατοίκων της Λέσβου είχε εγκαταλείψει το
νησί με προορισμό την Αίγυπτο και τις ακμαίες παροικίες της Αλεξάνδρειας και
του Καίρου. Φτάνοντας λοιπόν στην Αίγυπτο, αρχικά εργάστηκε σε έναν φούρνο. Το
χρονικό διάστημα που παρέμεινε εκεί αποτέλεσε ιδιαίτερα σημαντικό για την
μετέπειτα επαγγελματική του σταδιοδρομία, καθώς γνώρισε τον Παναγιώτη Γαληνό από
την Αγ. Παρασκευή της Λέσβου[2].
Βρισκόμαστε στο 1896, έτος που ο Βρετανός στρατηγός Sir Kitchener ξεκινούσε την επιχείρηση ανακατάληψης της πόλης του Khartoum[3]. Προκειμένου όμως να κινηθούν με ασφάλεια αλλά και ταχύτητα τα
βρετανικά και αιγυπτιακά στρατεύματα, ήταν απαραίτητο να συνδεθεί σιδηροδρομικά
το Khartoum με την Αίγυπτο. Την περίοδο εκείνη, η πόλη Wadi Halfa, στα σύνορα Αιγύπτου-Σουδάν, αποτελούσε το τέλος της
σιδηροδρομικής γραμμής που είχε ως αφετηρία το Κάιρο. Για να διευκολυνθεί
λοιπόν ο σχεδιασμός της εκστρατείας στο έδαφος του Σουδάν, αποφασίστηκε να
επεκταθεί το σιδηροδρομικό δίκτυο από την συνοριακή πόλη Wadi Halfa μέχρι το Khartoum, μια απόσταση δηλαδή 910 χλμ στο
μέσο της ερήμου. Ο Ιωάννης Κουτσουρίδης μαζί με τον Γαληνό, άδραξαν την ευκαιρία
και με αφορμή το συγκεκριμένο έργο υπέγραψαν σύμβαση με το βρετανικό στρατό
σύμφωνα με την οποία είχαν την υποχρέωση να τροφοδοτούν με πόσιμο νερό τους
εργάτες που απασχολούνταν στη δημιουργία του σιδηροδρομικού δικτύου. Η πρώτη
αυτή επιχειρηματική δραστηριότητα του Κουτσουρίδη θα αποφέρει σύντομα καρπούς,
καθώς σε σχετικά βραχύ χρονικό διάστημα οι δυο συνέταιροι θα συγκεντρώσουν τα
απαραίτητα κεφάλαια ούτως ώστε να προχωρήσουν στα επόμενα επιχειρηματικά τους
βήματα. Αφού πλέον εγκαταστάθηκαν στο Wad Medani, ίδρυσαν το 1897
την εμπορική επιχείρηση «Κουτσουρίδης & Γαληνός» με αντικείμενο κυρίως την
εισαγωγή οινοπνευματωδών ποτών από την Ευρώπη. Παράλληλα άνοιξαν ένα
παντοπωλείο στο οποίο διακινούσαν τα προϊόντα που εισήγαγαν από την Αίγυπτο και
την Ευρώπη, το οποίο σταδιακά εξελίχθηκε σε super market[4]. Καθώς η εταιρεία «Κουτσουρίδης
& Γαληνός» είχε μεγάλη κερδοφορία, ανοίχθηκαν υποκαταστήματα σε διάφορες
πόλεις του Σουδάν όπως στο Wad Medani, El Obeid, Wau, Malakal, Ksala προκειμένου να εξυπηρετήσουν την τοπική αγορά.
Στις αρχές του 20ου αιώνα και
καθώς όλο και περισσότεροι Έλληνες αρχίζουν να καταφθάνουν στο Σουδάν και
συγκεκριμένα στο Khartoum, ξεκινούν οι ζυμώσεις προς την κατεύθυνση της
δημιουργίας οργανωμένης κοινότητας. Ο Ι.
Κουτσουρίδης μαζί με μια ομάδα ατόμων, μεταξύ των οποίων οι Γερ. Κοντομίχαλος,
Παν. Τράμπας, Αγγ. Καπάτος, Κρυσταλλίδης, Πετ. Λοΐζος, Παν.
Γεωργαντέλλης και Ηρ. Καββαδίας, θα
πρωτοστατήσει σε αυτή την προσπάθεια που οδήγησε στις 13/4/1902 στη σύσταση της
«Ελληνικής κοινότητας Khartoum»[5]. Εν τω
μεταξύ, ο Ι. Κουτσουρίδης πρωτοστατεί με άλλα επιφανή μέλη της ελληνικής
παροικίας του Σουδάν στη δημιουργία ελληνικού εμπορικού επιμελητηρίου στο
Χαρτούμ ως απάντηση στην δημιουργία επιμελητηρίου από ξένους εμπόρους λίγες
μέρες νωρίτερα. Μάλιστα αποτελεί μέλος της προσωρινής διοικούσας επιτροπής στην
οποία συμμετείχαν οι έμποροι Α. Καπάτος, Ηρακλής Καββαδίας, Πέτρος Λοίζος, ο
διευθυντής της Αθηναικής τράπεζας Δ. Ζεκίρης, ο Ιωάννης Κωνσταντόπουλος, διευθυντής
των καταστημάτων των αδερφών Γρίβα, ο ιατρός Ιωάννης Κρυσταλλίδης και ο Γρηγόρης
Κυριαζής.[6]
Καθόλη
τη διάρκεια της ζωής του και της παρουσίας του στο Σουδάν, ο Πλωμαρίτης έμπορος θα αποτελέσει έναν από τους ουσιαστικότερους αρωγούς και θεμελιωτές της
ελληνικής κοινότητας του Χαρτούμ, την οποία υπηρέτησε και από διάφορες
διοικητικές θέσεις.Επιπρόσθετα, αρκετές φορές προσέφερε σημαντικά χρηματικά ποσά για
τις κοινοτικές και όχι μόνο ανάγκες, με αποτέλεσμα η κοινότητα του Χαρτούμ να
τον ανακηρύξει «Ευεργέτη».
[2] Ημερολόγιο
Δημητρίου Κουτσουρίδη του Ιωάννου.
[3] Σχετικά στο Churchill,
Winston S., The River War: An
Historical Account of the Reconquest of the Soudan, 2 Vols, ed. Col. F. Rhodes, London 1952.